فرمت فایل یعنی چه؟ آشنایی با انواع فرمت‌های فایل

همین حالا که دارید موسیقی گوش می‌کنید یا در حال خواندن این صفحه هستید، با یک فرمت فایل مواجه هستید که داستانی پشت خود دارد. فایل‌ها هر کدام فرمت خاص خود را دارند که با هدف ویرایش، مشاهده یا اشتراک‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این فرمت‌ها بسته به ماهیتی که دارند، می‌توانند حجمی متفاوت ارائه دهند، کیفیت فایل را تعیین کنند و به ما نشان دهند که برای استفاده در چه محیطی مناسب هستند. مثلا فرمت‌های تصویری مثل jpg یا png برای استفاده در موبایل و نمایشگرهای دسکتاپ مناسب است. اما وقتی صحبت از چاپ آنها روی بنر یا کاغذ باشد، بهتر است سراغ فرمت‌های دیگری مثل TIFF یا EPS رفت.

در این مقاله از وبلاگ فایلز شما را با انواع فرمت‌های مختلف آشنا خواهیم کرد. به بررسی ویژگی هر فرمت و همچنین ساختاری که دارد می‌پردازیم تا با شنخت درستی از آنها، از نرم‌افزار مناسب برای مشاهده یا ویرایش آنها استفاده کنید.

منظور از فرمت فایل چیست؟

هر کدام از انواع ایل‌هایی که با آنها سروکار داریم، از کدگذاری خاصی استفاده می‌کنند. در کدگذاری انواع فایل‌ها، ساختار آن فایل مشخص و ذخیره‌سازی می‌شود تا در زمان اجرای آنها نیز از یک کامپایلر مناسب برای استخراج و مشاهده فایل‌ها استفاده شود. هر کدام از فرمت فایل‌ها به نوعی ماهیت آن فایل را تعیین می‌کند.

هر کدام از این فرمت‌ها دارای نمادی هستند که در انتهای نام فایل قرار گرفته و با یک نقطه جدا می‌شوند. جدای از اینکه فایل‌های فرمت خاص خود را دارند، گروهی از فرمت‌ها را نیز داریم.

مثلا فرمت‌های تصویری برای عکس شامل چندین نوع مختلف هستند. یا فرمت‌های مربوط به فایل‌های اسنادی یا متنی نیز چیزهای مختلفی را شامل می‌شوند.

اهمیت آشنایی با فرمت‌های فایل

برای اینکه بدانید هر فایل چه ماهیتی دارد، لازم است که آشنایی حداقلی با انواع فرمت فایل داشته باشید. مثلا با دانستن فرمت فایل‌های تصویری می‌دانید که با استفاده از برنامه‌هایی نظیر فتوشاپ می‌توانید آنها را ویرایش کنید، یا با اجرای این فرمت‌ها توسط نرم‌افزارهایی مانند photos امکان مشاهده آنها را دارید.

جدای از این دانستن فرمت‌ها کمک می‌کند از فرمت درست در هر جایی استفاده کنید. برای مثال هنگام خروجی گرفتن از تصاویر ساخته شده در فتوشاپ، اگر قرار است آنها را چاپ کنید می‌توانید از فرمت‌های PSD یا EPS استفاده کنید تا چاپخانه با تنظیم مناسب‌تری، کیفیت معقول را به شما تحویل دهد.

اما اگر هدف استفاده برای سایت باشد، استفاده از فرمت‌هایی همچون WEBP یا AVIF باعث می‌شود تصویر شما حجمی کمتر و در عین حال با کیفیت داشته باشد که در سئو سایت موثر است.

آشنایی با انواع فرمت فایل

حال برای آشنایی با انواع فرمت‌های فایل، در ادامه به معرفی رایج‌ترین و پرکاربردترین آنها می‌پردازم. در این مقاله سعی می‌کنم فرمت‌ها را بر اساس چند گروه طبقه‌بندی کنم که بر اساس نوع و کاربرد آنهاست.

فرمت فایل‌های صوتی و صدا

فایل‌های صوتی شامل گروهی از فرمت‌ها هستند که از آنها برای فایل‌هایی مثل موسیقی استفاده می‌شود. کدگذاری این فرمت‌ها به صورتی است که برخی فرمت‌ها بدون از دست دادن کیفیت (LossLess) و برخی دیگر با از دست دادن کیفیت (Lossy) ساخته می‌شوند.

گروه اول بدون افت کیفیت همه چیز را حفظ می‌کنند حجم بالاتری دارند. گروه دوم حالتی بهینه اما با کیفیت کمتر هستند. ممکن است یک قطعه موسیقی با کیفیت، بیش از ۵ برابر حجم داشته باشد. رایج‌ترین این فرمت‌ها عبارتند از:

• MIDI: فرمت Musical Instrument Digital Interface برای موسیقی دیجیتال استفاده می‌شود که به جای ذخیره صدای ضبط‌شده، حاوی دستورات و نت‌های موسیقی برای آلات مجازی می‌شود. حجم بسیار کمی دارد و برای ویرایش موسیقی مناسب است، اما کیفیت آن کم است.
• MP3: فرمت MPEG-1 Audio Layer 3 نسخه‌ای فشرده از فرمت موسیقی است که با از دست دادن داده حجم فایل را تا ۹۰% بدون افت کیفیت (محسوسی) کاهش می‌دهد. این فرمت برای پخش موسیقی در دستگاه‌های موبایل و آنلاین مناسب است و فرمتی رایج برای به‌اشتراک گذاری است.
• WAV: فرمت Waveform Audio File Format نسخه دیگری از فایل‌های صوتی است که توسط مایکروسافت ارائه شده و بدون فشرده‌سازی با حفظ کیفیت اصلی صدا ارائه می‌شود. این فرمت حجم بالایی دارد که به دلیل حفظ داده‌های PCM برای ویرایش‌های استودیویی مناسب است، اما برای ذخیره‌سازی طولانی‌مدت فضای زیادی اشغال می‌کند.
• WMA: فرمت Windows Media Audio از دیگر فرمت‌های ارائه شده توسط شرکت مایکروسافت است که با از دست دادن یا بدون از دست دادن داده کار می‌کند. نسبت به MP3 کیفیت بالاتری دارد اما حجم نسبتا یکسانی ارائه می‌دهد.
• FLAC: فرمت Free Lossless Audio Codec یکی دیگر از بهترین فرمت‌های فایل‌های صوتی است که بدون از دست دادن داده و با حفظ کیفیت اصلی صدا ارائه می‌شود و حجم فایل را چیزی حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد کاهش می‌دهد. برای آرشیو موسیقی حرفه‌ای و پخش Hi-Fi مناسب است، از متاداده پشتیبانی می‌کند و کیفیت بسیار بالایی دارد.

فرمت‌های صوتی شامل موارد متعدد دیگری هم می‌شود. اما رایج‌ترین آنها موارد بالا است که از میان آنها FLAC نسخه با کیفیت‌تری برای فایل‌های موسیقی است.

فرمت‌های فایل متنی و اسناد

فرمت‌های فایل متنی یکی دیگر از رایج‌ترین گزینه‌ها هستند که برای تبادل اطلاعات در حالت متن یا همان نوشته مورد استفاده قرار می‌گیرند. این فرمت‌ها کاربردهای متنوعی دارند. رایج‌ترین آنها عبارتند از:

• TXT: فرمت Plain Text فرمت ساده و بدون فرمت‌بندی که فقط کاراکتر خام را ذخیره می‌کند و با تمام سیستم‌عامل‌ها سازگاری دارد. حجم کمی دارد و برای یادداشت برداری، کدهای برنامه‌نویسی یا فایل‌های لاگ مناسب است. امکان درج تصویر یا تغییر فونت در این فرمت فراهم نیست. تصور کنید که صرفا یک فرمت برای نوشتار است.
• DOCX: فرمت Document Open XML نسخه پیشرفته برای متون است که توسط مایکروسافت ارائه شده و علاوه بر متن می‌توانید از تصاویر، جداول، فرمت‌ها و استایل‌ها درون یک ساختار XML فشرده از آن استفاده کنید. این فرمت امکان ویرایش را در اختیار قرار می‌دهد و نسخه پیشرفته فرمت doc. محسوب می‌شود.
• PDF: فرمت Portable Document Format یک فرمت چند منظوره برای اسناد است که علاوه‌بر متن، شامل تصاویر و لایه‌های گرافیکی است. از فشرده‌سازی استفاده می‌کند و برای اشتراک‌گذاری حرفه‌ای، کتاب‌های الکترونیکی و چاپ مناسب است.
• CSV: فرمت Comma-Separated Values از دیگر فرمت‌های متنی ساده برای داده‌های جدولی است که ردیف‌ها را با کاما و ستون‌ها را با خط جدید جدا می‌کند. اما در ظاهر وقتی آن را با برنامه‌هایی نظیر اکسل باز کنیم، در یک محیط گرافیکی سطرها و ستون‌ها را می‌بینیم که امکان ویرایش و استفاده از این داده‌ها را به ما خواهد داد.
• HTML: فرمت HyperText Markup Language در ساخت صفحات وب استفاده می‌شود که علاوه‌بر متن شامل تصاویر و عناصر چندرسانه‌ای دیگری است. این فرمت توسط مرورگرها رندر می‌شود که با ذخیره یک صفحه وب، با اجرای فایل html. می‌تواند همان ساختار را در مرورگر مشاهده کرد که توسط سایت ارائه می‌شود. در این فرمت تصاویر، رسانه‌ها و سایر عناصر مورد نیاز درون پوشه جدا در کنار فایل قرار گرفته و از آنجا فراخوانی می‌شوند.

موارد بالا رایج‌ترین فرمت استفاده شده برای فایل‌های متنی هستند. در فایل‌های متنی می‌توانید دیگر نوع رسانه‌ها را در قالب عناصر یا بلوک‌ها درون آنها ادغام کنید تا به فایل چند منظوره تبدیل شوند.

فایل‌های تصویری

فایل‌های تصویری برای ذخیره و نمایش تصاویر استفاده می‌شوند که داده‌ها در آن به‌صورت پیکسل کدگذاری می‌شود. امکان فشرده‌سازی برای کاهش حجم، تغییر شفافیت، رنگ‌های متنوع و کیفیت بالا از ویژگی‌های این فرمت‌ها است که در صنایع مختلفی مثل چاپ و وب استفاده می‌شوند.

• JPEG: فرمت Joint Photographic Experts Group نسخه فشرده‌ای از تصاویر است که بیشتر برای عکس‌های واقعی استفاده می‌شود. در این فرمت حجم فایل به‌شدت کاهش می‌یابد که تا حدودی روی کیفیت آن نیز موثر است. بیشتر برای نمایش در دستگاه‌های دیجیتال مناسب است. اگر دنبال ویرایش حرفه‌ای باشید، به دلیل از دست دادن جزئیات و عدم پشتیبانی از شفافیت، مناسب نیستند.
• PNG: فرمت Portable Network Graphics نوع پیشرفته‌تری از فرمت قبلی است که از قابلیت تغییر شفافیت پشتیبانی کرده و برای استفاده در لوگو و تصاویر گرافیکی مناسب است. حجم مناسبی دارد و کیفیت اصلی را تا حدود بالایی حفظ می‌کند. برای عکس‌هایی با ابعاد بزرگ، حجم بالاتری را در خود دارد و بیشتر برای استفاده در وب یا دستگاه‌های دیجیتال مناسب است.
• GIF: فرمت Graphics Interchange Format از رنگ‌های محدود (تا ۲۵۶ رنگ) پشتیبانی می‌کند و امکان ایجاد انیمیشن برای ساخت تصاویر متحرک را دارد. حجم کمی دارد و برای ساخت اموجی‌های متحرک یا گیف‌های کوتاه مناسب است؛ اما برای عکس‌های رنگی واقعی کیفیت پایینی دارد.
• WebP: فرمت Web Picture format توسط گوگل ارائه شده که از فشرده‌سازی پیشرفته‌ای تا حدود ۳۰ درصد بیشتر از فایل‌های jpg. پشتیبانی می‌کند. از این‌رو برای استفاده در وب‌سایت مناسب است که در نسخه‌های جدید تمامی مرورگرها پشتیبانی می‌کند.
• TIFF: در فرمت Tagged Image File Format خبری از فشرده‌سازی نیست؛ از این‌رو برای چاپ گزینه مناسبی است. در این فرمت لایه‌ها، کانال‌های رنگی و متاداده ذخیره می‌شوند. حجم بالایی دارد که برای وب مناسب نیست.

فرمت‌های فایل گرافیکی

فایل‌های گرافیکی بر اساس معادلات ریاضی ساخته می‌شوند و بدون افت کیفیت، تصاویر وکتوری را با امکان ویرایش در اختیار ما قرار می‌دهند. این فرمت‌ها برای لوگوها، آیکون‌ها، طراحی‌های چاپی و وب مناسب‌اند و حجم کمی دارند، برخلاف تصاویر که پیکسلی هستند.

• SVG: فرمت Scalable Vector Graphics از دیگر فرمت‌های مبتنی بر XML برای تصاویر وکتوری در وب‌سایت است که از انیمیشن و ایجاد شفافیت پشتیبانی می‌کند. این فرمت مستقیما در مرورگرها رندر می‌شود و برای کارهای گرافیک‌های دیجیتال مناسب است. زمانی که اندازه نمایشگر مهم باشد، استفاده از این فرمت تاثیر بالایی در کیفیت طراحی دارد.
• EPS: فرمت Encapsulated PostScript برای چاپ و ویرایش کارهای گرافیک‌های وکتوری مناسب است که لایه‌ها و فونت‌ها را درون خود حفظ می‌کند. این فرمت با نرم‌افزارهای Adobe سازگار و برای خروجی حرفه‌ای مناسب است؛ اما حجم بیشتری نسبت به SVG دارد.
• AI: فرمت Adobe Illustrator به‌صورت انحصاری در اختیار شرکت Adobe قرار دارد که برای ویرایش و ذخیره طرح‌های وکتوری پیچیده مناسب است که لایه‌ها و عناصر را درون خود حفظ می‌کند. این فرمت کیفیت بالایی دارد و برای طراحان حرفه‌ای مناسب است.
• CDR: فرمت CorelDRAW فرمت اختصاصی برنامه کورل برای طراحی وکتور با ابزارهای پیشرفته مانند لایه‌ها است. این فرمت هم برای چاپ و وب‌سایت مناسب است و هم حجم مناسبی دارد. اما با نرم‌افزارهای دیگر سازگاری کاملی نداشته و در بهترین حالت با برنامه کورل می‌توانید آنها را ویرایش کنید.
• PSD: فرمت Photoshop Document یکی دیگر از فرمت اختصاصی شرکت ادوبی است که برای ذخیره تصاویر با حفظ لایه‌ها، ماسک‌ها و دیگر عناصر ویرایشی قابل استفاده است. این فرمت کیفیت بالایی ارائه می‌دهد که از امکان ویرایش برخوردار است و طراحان گرافیک می‌توانند از آن استفاده کنند. اما حجم بالایی دارد و لزوما در بهترین حالت باید از برنامه فتوشاپ استفاده کنید.

فرمت‌های بالا برای ساخت تصاویر استفاده می‌شوند. برنامه‌هایی که از این فرمت‌ها پشتیبانی می‌کنند بیشتر در انحصار شرکت‌های سازنده هستند که باید با برنامه‌های ویرایشگر خروجی مناسبی از آنها در قالب فرمت تصاویر تهیه کنید.

فایل‌های ویدئویی

فایل‌های ویدئویی برای ذخیره و پخش محتوای بصری که ترکیبی از تصاویر، صوت، زیرنویس و متاداده هستند مناسب‌اند که از کدک‌های فشرده‌سازی برای کاهش حجم نیز استفاده می‌کنند. این فرمت‌ها برای پخش آنلاین، موبایل و ویرایش بهینه‌سازی شده‌اند. از ویژگی‌هایی مثل تغییر رزولوشن، HDR و سازگاری در پلتفرم‌ها نیز پشتیبانی می‌کنند.

• AVI: فرمت Audio Video Interleave توسط مایکروسافت برای ویدیوهای حاوی صوت و تصویر همزمان است. حجم بالایی دارد اما از امکان ویرایش برخوردار است و مناسب برای آرشیو و نرم‌افزارهای قدیمی است.
• MP4: فرمت MPEG-4 Part 14 فرمتی است که صرفا مربوط به صورت نبوده و شامل داده‌های چندرسانه‌ای مثل ویدیو، صوت و زیرنویس است که به صورت ادغام شده در یک فایل قابل استفاده است. این فرمت از کدک‌های H.264 و AAC پشتیبانی می‌کند. به دلیل فشرده‌سازی بیشتر حجم کمتری دارد و برای پخش در موبایل یا پخش آنلاین مناسب است.
• MKV: فرمت Matroska Video یک فرمت ویدیویی پیشرفته است که از صوت چندزبانه، زیرنویس و کدک‌های مختلف پشتیبانی می‌کند. این فرمت حجم بهینه‌ای دارد و کیفیت lossless ارائه می‌دهد. برای دانلود و پخش خانگی گزینه مناسبی است.

فرمت فایل‌های فشرده

فایل‌های فشرده فرمتی با هدف کاهش حجم یا تجمیع چند فایل درون یک سند واحد هستند. این فرمت‌های با الگوریتم‌های فشرده‌سازی که دارند، فایل‌ها را در قالب یک سند فشرده‌سازی می‌کنند که حجم آنها به شدت کاهش می‌یابد. با استخراج آنها دوباره می‌توان فایل‌های درون آن را در اختیار داشت.

فایل‌های فشرده برای آرشیو و دالود مناسب هستند که بیشترین استفاده را برای دانلود در سایت‌های اینترنتی دارند. رایج‌ترین این فرمت‌ها عبارتند از:

• ZIP: فرمت ZIP Archive استانداردی برای فشرده‌سازی و آرشیو فایل‌ها با الگوریتم DEFLATE است که حجم را تا ۹۰% کاهش می‌دهد. با همه سیستم‌ها عامل‌ها، وب‌سایت و ایمیل مناسب است. همچنین از این فرمت برای بک‌آپ گیری استفاده می‌شود که از رمزنگاری AES پشتیبانی می‌کند.
• RAR: فرمت Roshal Archive فرمت فشرده‌سازی قدرتمندتری نسبت به zip. است که حجم کمتری ارائه می‌دهد. اما برای استفاده نیاز به نرم‌افزار WinRAR دارد.
• 7Z: فرمت ۷-Zip Archive با الگوریتم LZMA به‌صورت متن باز ارائه شده که از Unicode و رمزنگاری AES پشتیبانی می‌کند و برای آرشیوهای بسیار بزرگ مناسب است. از این فرمت عموما برای فشرده‌سازی فایل‌های بسیار حجیم یا دیتابیس استفاده می‌شود که برای استفاده باید از برنامه خاص خود یا WinRAR استفاده کنید.
• TAR: فرمت Tape Archive برای ادغام چندین فایل استفاده می‌شود، اما فاقد فشرده‌سازی است که اغلب با GZ ترکیب می‌شود. برای بک‌آپ در سیستم‌های Unix/Linux مناسب است که حجم اصلی را حفظ می‌کند. از این فرمت عموما برای سیستم عامل‌ها استفاده می‌شود.
• GZ: فرمت Gzip یک فرمت فشرده‌سازی برای فایل‌های تکی بر پایه الگوریتم DEFLATE است حجم را به‌شدت کاهش می‌دهد. این فرمت برای استفاده در سایت و سرورها مناسب است که به دلیل سبکی و سریع بودن، به منظور افزایش سرعت سایت از آن استفاده می‌شود.

دیگر انواع فرمت فایل

فرمت فایل‌ها محدود به مواردی که در این مقاله اشاره شد نیست. برنامه‌های مختلفی که توسط سازمان‌های خصوصی و دولتی ارائه می‌شوند، هر کدام فرمت خاص خود را دارند.

برخی فرمت‌ها استفاده‌های بسیار خاص و محدودی دارند که عموما توسط دولت‌ها یا یک شرکت خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این‌رو انحصاری بوده و برای مشاهده یا ویرایش صرفا می‌توانید از برنامه همان سازنده استفاده کنید. در واقع عمومی نیستند.

فرمت انواع فایل بسیار بیشتر از این است. هزاران فرمت متنوع دیگر را داریم که هر کدام برای گروه خاصی از مشاغل مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از فرمت‌ها صرفا جنبه ویرایش یا ایجاد فایل را دارند که می‌توانید با خروجی گرفتن در فرمت دیگری، نسخه نمایشی آن را با فرمت‌های عمومی مشاهده کنید.

فایلز؛ فضای ابری رایگان با امکان آپلود انوع فرمت‌ها

با وجود فرمت‌های متنوعی که در دنیای دیجیتال داریم، خیلی اوقات اشتراک‌گذاری این فایل‌ها برای دیگران به یک دغدغه تبدیل شده است. مثلا در یک سایت دانلود فونت، عموما فرمت TTF ارائه می‌شود. اما اگر بخواهیم فرمت‌های دیگر مثل WOFF را ارائه کنیم، لازم است که همه فرمت‌های یک فونت را درون فایل zip. قرار دهیم.

از طرفی برخی کاربران اینترنت با فرمت‌های فشرده آشنایی ندارند یا در استفاده موبایل نمی‌دانند چطور باید این فرمت‌ها را استخراج کنند. به همین دلیل استفاده از یک فضای ابری می‌تواند چاره کار باشد. تا با اشتراک‌گذاری پوشه مربوط به فونت، دسترسی به همه فرمت‌ها را در اختیار دیگران قرار دهید.

سایت فایلز به نشانی www.files.ir یک فضای آپلود رایگان را در اختیار قرار می‌دهد. با ثبت‌نام در آن ۲ گیگ فضای رایگان در اختیار دارید که می‌توانید پوشه‌های مختلفی بر اساس انواع فرمت فایل یا داده‌های خود درون آن ساخته و با آپلود فایل درون این پوشه‌ها، به ساماندهی و اشتراک‌گذاری آنها با دیگران بپردازید.

فایلز امکانات متنوعی برای مدیریت فایل در اختیار قرار می‌دهد. ا اشتراک‌گذاری پوشه و فایل با دیگران گرفته تا امکان رمزگذاری روی آنها، قابلیت محدود کردن به مشاهده یا امکان دانلود توسط دیگران و همچنین دادن دسترسی به دیگران برای ایجاد یا ویرایش فایل‌ها. ویژگی جالب‌تر امکان دسترسی به فایل‌ها در یک فضای ابری است که هرجا اینترنت و مرورگر در اختیار داشته باشید می‌توانید به آنها دسترسی داشته باشید.

جمع‌بندی نهایی

حالا که با انواع فرمت فایل آشنا شدید، بد نیست بدانید که فرمت‌ها قابلیت تبدیل به یکدیگر را دارند. می‌توانید بر اساس نیاز خود و محیطی که قرار است از این فایل استفاده شود، خروجی متفاوتی از یک فایل تهیه کنید یا اینکه با هدف فشرده‌سازی یا بهینه‌سازی، از فرمت دیگری استفاده کنید.

اما این کار محدودیت‌هایی دارد؛ مثلا نمی‌توان هر فرمتی را به فرمت دیگر تبدیل کرد یا اینکه برخی فرمت‌ها انحصاری بوده و فقط توسط یک نرم‌افزار ارائه می‌شوند. بنابراین هنگام خلق آثار گرافیکی، تصویری، صوتی یا ویدئویی باید استفاده آن را در نظر گرفته و خروجی‌ای با فرمت مناسب تهیه کنید.