پروتکل انتقال فایل که به اختصار با نام FTP شناخته میشود، برای مدیریت فایلهای بین کاربر اینترنت و سرور مورد استفاده قرار میگیرد. این پروتکل نیز یکی از قدیمیترین پروتکلهای اینترنت است که از همان روزهای ابتدایی ساخته و تا به امروز نهتنها منسوخ نشده است، بلکه با ظهور دیگر پروتکلها و معرفی دیگر ویژگیهای شبکه، بهبود یافته است.
امروزه مدیریت و اشتراکگذاری فایل دیگر محدود به سازمانها و کسبوکارها نیست. با توجه به تنوع بالای دادهها، حالا کاربران خانگی هم نیاز به مدیریت فایلهای خود در محیط مناسبی دارند. همین عامل سبب شکلگیری صنایع IoT همچون ذخیره سازی ابری شده است.
در این مقاله از فایلز بلاگ قصد داریم به بررسی تاریخچه و شکلگیری پروتکل FTP و انواع آن بپردازیم. سپس با بررسی ویژگیها، معرفی برنامههای مناسب و کاربردهایی که این پروتکل دارد، به یک مقایسه کلی با دیگر تکنولوژیهایی که برای ذخیرهسازی فایل مورد استفاده قرار میگیرد بپردازیم.
پروتکل FTP چیست و چرا هنوز مهم است؟
File Transfer Protocol یا به اختصار FTP، پروتکلی برای انتقال فایل در لایه شبکه است. این پروتکل مسیری را بین کاربر شبکه (کامپیوتر کاربر) و سرور فراهم میکند که میتوان از آن برای آپلود فایل، دانلود فایل یا مدیریت فایلها استفاده کرد.
به زبان ساده FTP این امکان را فراهم میکند که بر روی یک پروتکل خاصی بتوانید فایلهای خود را بین کامپیوتر و سرور مدیریت کنید. این کارهای مدیریتی شامل ایجاد پوشه جدید، آپلود و دانلود فایل، حذف یا جابجایی و دیگر امکانات همچون رمزگذاری است.
با استفاده از پروتکل FTP مجبور به استفاده از پروتکل HTTP که برای مرور صفحات طراحی شده نیستید. استفاده از FTP این امکان را فراهم میکند که فایلهایی با حجم بسیار بالا را مدیریت کنید. این پروتکل از دو پورت یا اصطلاحا کانال مجزا استفاده میکند:
- پورت ۲۰: برای کنترل مورد استفاده قرار میگیرد.
- پورت ۲۱: برای انتقال داده مورد استفاده قرار میگیرد.
با وجود اینکه جایگزینهایی مثل فضای ابری فایلز و دیگر درایوهای ابری مثل Google Drive و دراپ باکس این روزها رواج یافتهاند، اما همچنان افرادی مثل طراحان سایت، تولید کنندگان محتوا و بهطور کلی کسانی که با مدیریت داده بر روی سرور فعالیت دارند از این پروتکل انتقال فایل استفاده میکنند.
گذشته از این استفاده از FTP برای پیادهسازی سیستم بکاپ گیری خودکار روی سایتها یا نرمافزارهای آنلاین سازمانی مورد استفاده قرار میگیرد. بیش از ۷۰ درصد شرکتهای فناوری دنیا همچنان از این پروتکل استفاده میکنند.
تاریخچه FTP؛ از تولد تا تکامل
در سال ۱۹۷۱ که اینترنت تازه در روزهای اولیه خود بود، پروتکل FTP توسط آبریل آبو و تیمش در دانشگاه MIT برای شبکه ARPANET توسعه داده شد. هدف این شبکه انتقال فایلهای محلی بین کامپیوترهای شبکه شده به یکدیگر بود که با محدودیتهای ذخیرهسازی مواجه بودند. در آن زمان این پروتکل بسیار ساده بود و فقط از دستورات ساده دریافت و ذخیره فایل پشتیبانی میکرد.
در سال ۱۹۷۷ بود شروع تکامل FTP آغاز شد. برای مثال در این سال پروتکل FTP over SSL معرفی شد که با هدف افزایش امنیت این پروتکل را بر روی بستر SSL راهاندازی نمودند. سپس پروتکل SSH File Transfer Protocol (به اختصار SFTP) به عنوان جایگزینی مستقل معرفی شد.
در سالهای اخیر که صنعت IoT تغییرات گستردهای یافته و پروتکلهایی همچون 5G و Edge Computing معرفی شده است، پروتکل افتیپی نیز همراستا با این مسیر سازگار شده است؛ از جمله سازگاری با IPV6. این حجم از تکامل آن هم در سال ۲۰۲۵ نشان میدهد که نهتنها FTP منسوخ نشده است، بلکه برای نیازهای امروزی نیز در حال هماهنگ شدن است.
FTP چگونه کار میکند؟
به زبان ساده عملکرد FTP با اتصال کامپیوتر کاربر توسط نرمافزار به سرور شبکه صورت میگیرد. مانند این است که دست خود را در خیابان به نشانه گرفتن تاکسی بلند کنید و به مقصد بروید.
برای تامین امنیت و احراز هویت کاربر، لازم است که از طریق کانال کنترل (پورت ۲۱) با استفاده از نام کاربری و رمز عبور، هویت خود را احراز کنید تا این اتصال برقرار شود. پس از احراز هویت، دستورات انتقال فایل بر روی پورت ۲۰ فعال میشود.
در اتصال FTP دو حالت رخ میدهد:
- حالت فعال یا Active Mode: سرور به کلاینت متصل میشود، اما پشت شبکه فایروال مشکلساز است.
- حالت غیرفعال یا Passive Mode: کلاینت به سرور متصل میشود، در محیطهای فایروال ایمنتر است و برای کاربردهای امروزی نیز مناسبتر است.
کاربردهای FTP از طراحی سایت تا مدیریت سرور
FTP صرفا پروتکل ساده برای مدیریت فایل نیست و در صنایع مختلفی کاربرد دارد. در طراحی سایت، برای آپلود فایلهای HTML، CSS و JavaScript به سرور هاستینگ استفاده میشود. یا در سایتسازهایی مانند وردپرس، افزونهها و قالبها را میتوان مستقیما از طریق FTP نصب کرد.
یا در مدیریت سرور با استفاده از FTP میتوان از ابزارهایی مانند کران جاب برای بکاپ گیری خودکار استفاده کرد. یا در شبکههای چند رسانهای مبتنی بر ویدئو با کیفیتهای بالایی مثل 4K میتوان از FTP برای انتقال فایلهای حجیم استفاده کرد که سرعت بالا مهم است.
استفاده از FTP محدود به موارد بالا نیست و در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار میگیرد. اما در حالت کلی این صنایع عموما شامل IoT هستند. از طرفی دیگر استفاده از FTP هزینهای هم ندارد و به همین دلیل بیش از ۵۰ درصد کسبوکارهای کوچک از آن برای انتقال فایلهای روزانه کم حجم استفاده میکنند.
معرفی بهترین برنامههای مدیریت FTP
برنامههایی که در سیستمعاملهای مختلف مثل ویندوز، لینوکس، مک، اندروید یا حتی ios برای مدیریت اکانت FTP مورد استفاده قرار میگیرند با نام کلاینت شناخته میشوند. از جمله محبوبترین آنها میتوان به فایل زیلا اشاره کرد که در نسخه رایگان و پرو قابل استفاده است.
اگر به دنبال لیستی از بهترین برنامه FTP هستید میتوانید از گزینههای زیر استفاده کنید:
| نام برنامه (کلاینت) | پلتفرم | ویژگیها | قیمت |
|---|---|---|---|
| FileZilla | Mac, Windows, Linux | پشتیبانی SFTP | رایگان |
| Cyberduck | Mac, Windows | ادغام ابری، UI خوب | رایگان(با امکان دونیت) |
| WinSCP | Windows | اسکریپتینگ، مقایسه فایل | رایگان |
| Transmit | Mac | سرعت بالا، اتوماسیون | ۴۵ دلار |
| Commander One | Mac | مدیریت پیشرفتهتر، چند کاربره | رایگان/۲۹٫۹۹ دلار |
از بین گزینههای بالا، استفاده از فایل زیلا برای کارهای روزمره و کسبوکارهای مختلف کافی است. آن را دانلود کنید و با وارد کردن آدرس FTP، نام کاربری و رمز عبور به سرور خود متصل شده و فایلهایتان را مدیریت کنید.
بررسی امنیت FTP
امنیت همواره یکی از نگرانیهای استفاده از این پروتکل بوده است. به همین دلیل است که در سالهای ۱۹۷۷ با متولد شدن پروتکلهای FTPS و STFP به منظور بهبود ان تلاشهایی صورت گرفت. به دلیل اینکه در نسخه خام FTP دادهها بدون رمزنگاری رد و بدل میشوند، احتمال شنود وجود دارد. به همین دلیل باید حتما از این پروتکل بر روی بستر SSL و لایههای ایمنتر استفاده کنید.
مشکلات استفاده از FTP خام
FTP خام هنگام اتصال رمز عبور را به صورت متنی (plain text) ارسال میکند. از اینرو امکان خواندن و اجرای آن توسط هکرها فراهم است. علاوه بر این امکان اجرای کد از راه دور نیز فراهم است.
از دیگر مشکلات میتوان به عدم امکان ورود دو مرحلهای و دسترسی غیرمجاز به فایلها اشاره کرد که زنگ هشداری برای عدم استفاده از نسخه خام این پروتکل است.
FTPS و ارتقا امنیت بالاتر
در این پروتکل، لایه FTP با لایهای از SSL/TLS ترکیب میشود که در این صورت دادهها رمزنگاری شده و در یک محیط امن بین سرور و کلاینت (برنامه FTP) رد و بدل میشوند. استفاده از این پروتکل برای سازمانهایی با دادههای حساس مانند بانکها و بیمارستانها بسیار حائز اهمیت است.
مقایسه FTPS و SFTP از نظر امنیت
هر دو این پروتکلها ایمن هستند؛ تنها تفاوت در کانل مورد استفاده است. در SFTP از SSH که یک کانال واحد برای کنترل داده است استفاده میشود و توسط فایروالها نیز به دلیل پشتیبانی از یک کلید عمومی و خصوصی سادهتر است.
در حالی که در FTPS که بر روی لایه SSL/TLS قرار دارد، با دو کانال متفاوت مواجه هستیم. SFTP به دلیل یکپارچگی بیشتر مورد استفاده است، اما FTPS برای اینکه مجبور به استفاده از نسخه خام نباشید انتخاب مناسبتری است.
معایب و جایگزینهای FTP؛ آیا منسوخ شده است؟
FTP همانطور که در نسخه خام گفته شد فاقد رمزگذاری ذاتی است. از دیگر محدودیتهایش میتوان به عدم انتقالهای همزمان و برخی مشکلات با فایروالها اشاره کرد.
همین عوامل و پیشرفت صنعت IoT سبب شکلگیری جایگزینهایی برای این پروتکل شده است و به باور پیشبینیها انتظار میرود تا سال ۲۰۳۰ چیزی حدود ۶۰ درصد از سهم انتقال دادهها به جای استفاده از FTP به فضای ابری و MFT اختصاص داده شود. از دیگر جایگزینها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- Managed File Transfer یا MFT: مانند GoAnywhere که در سازمانهای بزرگ با ویژگیهای اتوماسیون مورد استفاده قرار میگیرد.
- Cloud Storage یا فضای ذخیرهسازی ابری: مانند فایلز و گوگل درایو که منظوری مدیریت و اشتراکگذاری دادهها بر روی لایهای از شبکه ابری استفاده میشود. برای اطلاعات بیشتر مقاله فضای ذخیره سازی ابری چیست را مطالعه کنید.
- WebDAV: برای وبسرورها مورد استفاده قرار میگیرد که از مهمترین آنها میتوان به ابزار Nextcloud اشاره کرد.
- ابزار P2P: مانند BitTorrent که برای فایلهای بزرگ استفاده میشود.
مشکلات رایج FTP و راهکار حل آنها
به دلیل اختلالات اینترنت در ایران، کاربران اغلب با مشکلاتی مثل عدم دسترسی یا عدم برقراری ارتباط مواجه میشوند. چندتا از رایجترین این خطاها شامل موارد زیر است که راهکار رفع آنها به صورت خلاصه درج شده است:
- مشکل اتصال پشت NAT: در این حالت از Passive Mode استفاده کنید و ترجیحا پورتهای ۱۰۲۴-۶۵۵۳۵ را بررسی کنید که توسط برنامههای دیگر اشغال نشده باشند.
- سرعت پایین: فشردهسازی (MODE Z) را فعال کنید یا پهنای باند را تست کنید.
- قطع اتصال: اگر مدام مشکل قطع اتصال و خارج شدن از اکانت را دارید، از برنامههای جایگزین دیگر استفاده کنید یا اینکه ارتباط اینترنتی خود را بررسی کنید.
جمع بندی نهایی
با وجود معایب امنیتی که استفاده از FTP خام دارد، اما امروزه به لطف وجود پروتکلهای SSL که توسط Let’s Encrypt یا دیگر شرکتها صادر میشود، با راحتی میتوان از FTPS استفاده کرد. همین عامل کمک میکند تا در یک محیط ایزوله و رمزنگاری شده دادههای مهم خود را بین کاربر شبکه و سرور رد و بدل کنید.
با اینکه FTP در طول این ۵ دهه به خوبی رشد کرده و منطبق با نیاز روز شبکه، هماهنگ شده است. اما میتوان گفت که حداقل بین ۵ تا ۱۰ سال آینده، به دلیل ظهور صنایعی مثل میزبانی ابری، استفاده از آن کاهش چشمگیری خواهد داشت.
از جمله این ابزارها میتوان به سایت فایلز به نشانی www.files.ir اشاره کرد. با عضویت در این سایت میتوانید ۲ گیگ فضای ابری برای مدیریت و اشتراکگذاری فایلها در اختیار داشته باشید که برای بررسی امکانات و ویژگیهای این سیستم توصیه میکنم به صفحه دانشنامه فایلز مراجعه کنید.
این فضای رایگان به منظور تست در اختیار کاربران ایرانی قرار داده شده است. پس از بررسی قابلیتها و کاربردهایی که این سیستم برای کسبوکار یا استفاده شخصیتان دارد، میتوانید با ارتقا به بستههای بالاتر تا ۵۰۰ گیگ فضا و در استفادههای اختصاصی از فضای دلخواه برخوردار شوید.
